.jpg)
Την 1 του μηνός, όπως και κάθε πρωτομηνιά, σε όλες τις ορθόδοξες ενορίες και ιερές μονές τελείται η θεία λειτουργία και η ακολουθία του αγιασμού.
Σε όλους τους ναούς που πανηγυρίζουν, όλο το μήνα, στο τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας τελείται αρτοκλασία, δηλαδή ευλογία άρτων (ιδιαίτερων παραδοσιακών γλυκών ψωμιών), οι οποίοι στη συνέχεια κόβονται και διανέμονται στους συμμετέχοντες. Επίσης, σε αρκετές εκκλησίες, μετά τη θεία λειτουργία, πραγματοποιείται λιτανεία της επίσημης ιεράς εικόνας του εορταζόμενου αγίου ή γεγονότος, δηλαδή πανηγυρική περιφορά της, με τη συνοδεία των χριστιανών, με ύμνους και προσευχές, είτε γύρω από τον ιερό ναό είτε στους δρόμους του χωριού. Μερικές από τις λιτανείες αναφέρονται σε αυτό τον οδηγό, αλλά γίνονται και σε πολλές άλλες εκκλησίες, χωρίς να επισημαίνεται εδώ.
Εξάλλου, από το απόγευμα της 1 έως το απόγευμα της 14 Αυγούστου τελείται κάθε απόγευμα στις ενορίες και της ιερές μονές της Ορθόδοξης Εκκλησίας η ακολουθία του εσπερινού και εναλλάξ ο μικρός και ο μεγάλος παρακλητικός κανόνας προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Οι ακολουθίες αυτές – από τις πιο κοσμαγάπητες για τους ορθόδοξους χριστιανούς – τελούνται προς τιμήν της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που εορτάζεται στις 15 Αυγούστου, προς τιμήν της οποίας επίσης κατά το διάστημα 1-14 Αυγούστου γίνεται νηστεία, η λεγόμενη «νηστεία του 15αύγουστου».
Για τους παραπάνω λόγους, ο Αύγουστος θεωρείται αφιερωμένος στη Θεοτόκο και χαρακτηρίζεται «μήνας της Παναγίας».
Να αναφέρουμε εξάλλου ότι σε διάσημα προσκυνήματα αφιερωμένα στην Κοίμηση της Θεοτόκου αρκετοί ορθόδοξοι χριστιανοί συνηθίζουν, τηρώντας παλαιό έθιμο, να διαμένουν καθ’ όλο το διάστημα 1-15 Αυγούστου, συμμετέχοντας καθημερινά στις πρωινές και βραδινές εκκλησιαστικές τελετές. Στην Ιερά Μητρόπολή μας το έθιμο αυτό τηρείται στο ιερό προσκύνημα της Παναγίας Χαρακιανής (δηλαδή Παναγίας των Βράχων), που είναι μετόχι της Ιεράς Μονής Ατάλης και βρίσκεται στην εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου, 38 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου, μετά το χωριό Μπαλή.
Της αγίας μάρτυρος Ελέσας (1 Αυγούστου). Κόρη ειδωλολάτρη άρχοντα από την Πελοπόννησο, η οποία ονομάστηκε Ελέσα από τη χριστιανή μητέρα της επειδή εκείνη, προσευχόμενη για να αποκτήσει παιδιά (επιθυμία που δεν κατόρθωνε να εκπληρώσει), άκουσε θεία φωνή που έλεγε: «Σε ελέησε ο Θεός σε ό,τι του ζήτησες και σου έδωσε καρπόν κοιλίας». Σε ηλικία 14 ετών και μετά την κοίμηση της μητέρας της, η αγία δραπέτευσε από τον καταπιεστικό πατέρα της και, αφού μοίρασε πολλές ελεημοσύνες στους φτωχούς, κατέφυγε στα Κύθηρα και ασκήτεψε εκεί μαζί με δύο πρώην δούλες της. Ο πατέρας της όμως την καταδίωξε και τη θανάτωσε παίρνοντάς της το κεφάλι το 375 μ.Χ.!
Στον τόπο του μαρτυρίου της ετάφη και αργότερα ιδρύθηκε ο μικρός και ιστορικός ναός της πάνω από τον τάφο της. Μαζί με τον άγιο Θεόδωρο των Κυθήρων θεωρούνται προστάτες του νησιού και ο κυθηραϊκός λαός πιστεύει ότι η αγία έχει «χαλινώσει» τα φίδια των Κυθήρων και δεν είναι δηλητηριώδη.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας, η μνήμη της πανηγυρίζεται στο ναό της στο χωριό Λαγκά του δήμου Μυλοποτάμου.
Του αγίου πρωτομάρτυρος Στεφάνου (2 Αυγούστου). Ήταν ένας από τους επτά διακόνους της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας των Ιεροσολύμων, που εκλέχθηκαν από τους χριστιανούς και χειροτονήθηκαν από τους αποστόλους, με αποστολή να φροντίζουν το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας. Ο άγιος Στέφανος, μετά από μια συγκλονιστική απολογία, λιθοβολήθηκε με μίσος από το Μέγα Συνέδριο των Ιουδαίων (αυτό που είχε καταδικάσει σε θάνατο και τον Ιησού Χριστό) για την τολμηρή ιεραποστολική του δράση. Το γεγονός περιγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. 6 και 7, στην Καινή Διαθήκη.
Η μνήμη του αγίου τιμάται στις 27 Δεκεμβρίου. Στις 2 Αυγούστου εορτάζεται η ανακομιδή των λειψάνων του, δηλαδή η ανακάλυψή τους και η μεταφορά τους στην Κωνσταντινούπολη, κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., επί βασιλείας του αγίου Κωνσταντίνου του Μεγάλου. Το γεγονός εορτάζεται στους φερώνυμους ναούς στα χωριά:
Δαμαβόλου (εξωκλήσι),
Καρέ. Μονόκλιτος με τέμπλο του 1913.
Μελισσουργάκι
Πρινές Ρεθύμνης (εξωκλήσι).
Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (6 Αυγούστου). Πρόκειται για τη μεταμόρφωση του Ιησού Χριστού στο όρος Θαβώρ της Παλαιστίνης, μπροστά στα μάτια των τριών μαθητών του Πέτρου, Ιακώβου και Ιωάννη, όπου έλαμψε σαν τον ήλιο και εμφανίστηκαν δίπλα Του οι προφήτες Μωυσής και Ηλίας, από την Παλαιά Διαθήκη, ενώ μια νεφέλη τους τύλιξε (ορατή έκφανση του Αγίου Πνεύματος, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας) και ακούστηκε η φωνή του Θεού Πατέρα μέσα από τη νεφέλη να λέει «ούτός εστιν ο υιος μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα· αυτού ακούετε». Το γεγονός αφηγούνται οι ευαγγελιστές Ματθαίος (κεφ. 17), Μάρκος (κεφ. 9) και Λουκάς (κεφ. 9), αλλά και ο απόστολος Πέτρος (β΄ επιστολή Πέτρου, 1, 16-18).
Κατά την αρχαία παράδοση των χριστιανών, η μεταμόρφωση του Κυρίου συνέβη 40 μέρες πριν τη σταύρωσή Του και αποσκοπούσε στην πνευματική ενίσχυση των μαθητών Του για τις δύσκολες στιγμές που θα ακολουθούσαν. Για να μην πέφτει ο εορτασμός του γεγονότος μέσα στη Μεγάλη Σαρακοστή οι άγιοι διδάσκαλοι του χριστιανισμού, δηλαδή οι Πατέρες της Εκκλησίας, καθιέρωσαν τον εορτασμό του όχι 40 ημέρες πριν τη Μεγάλη Παρασκευή (ημέρα των αγίων Παθών του Κυρίου), αλλά 40 ημέρες πριν την εορτή της Παγκόσμιας Ύψωσης του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου), που για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ανάλογη με τη Μεγάλη Παρασκευή. Έτσι, η εορτή της Μεταμορφώσεως βρίσκεται στο μέσον της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου (1-14 Αυγούστου), που γίνεται προς τιμήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, και εκείνη την ημέρα καταλύεται ψάρι.
Το γεγονός εορτάζεται σε όλες τις ενορίες και τις ιερές μονές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ιδιαίτερα πανηγυρίζεται στις Ιερές Μονές:
Αρκαδίου. Εορτάζει το αφιερωμένο στην εορτή κλίτος του δίκλιτου καθολικού (κεντρικού ναού) της μονής. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη (21 Μαΐου).
Σωτήρος Χριστού Κουμπέ (δυτική έξοδος της πόλης του Ρεθύμνου, ἀπέναντι ἀπὸ τὸ στρατόπεδο). Εορτάζει το αφιερωμένο στην εορτή κλίτος του δίκλιτου καθολικού (κεντρικού ναού) της μονής. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στὴν ἀποτομὴ τῆς Τιμίας Κεφαλῆς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (29 Αυγούστου). Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.30΄ μ.μ., τελείται μέγας πανηγυρικὸς εσπερινός καὶ στὴν συνέχεια ψάλλεται ἡ ιερὰ παράκληση στὴ Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος καὶ τελείται τὸ μυστήριο τοῦ Ἱεροῦ Εὐχελαίου. Την ημέρα της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται όρθρος καὶ πανηγυρικὴ θεία λειτουργία. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, από ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται εσπερινός και ψάλλεται ἡ ιερὰ παράκληση προς τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Μετά το τέλος των βραδινών και των πρωινών ακολουθιών προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Χαλέπας (δήμος Μυλοποτάμου).
Επίσης στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο χωριό Μαργαρίτες (δήμου Μυλοποτάμου), η οποία αποτελεί μετόχι της Ιεράς Μονής Καρακάλλου του Αγίου Όρους.
Εορτάζεται επίσης στους φερώνυμους ναούς, στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Άγιος Κωνσταντίνος. Kοιμητηριακός ναός με πέτρινο κωδωνοστάσιο και εξώθυρα.
Αμπελάκι (υπάγεται στην ενορία Καρές).
Αργυρούπολη (εξωκλήσι).
Αρμένοι. Mονόκλιτος ναός του 1887. Το τέμπλο είναι το 1901.
Αρχοντική. Εξωκλήσι, περίπου του 17ου αιώνα, σε υπέροχη τοποθεσία, στην άκρη ποταμού, έξω από το χωριό, με πρόσβαση από τον κεντρικό δρόμο, καθώς φεύγουμε από την Επισκοπή. Όμως η διαδρομή είναι δύσκολη και απαιτεί πεζοπορία σε ανώμαλο έδαφος, σε απόσταση σχεδόν ενός χιλιομέτρου.
Η παράδοση θέλει το Ναό άνευ οροφής, μιας και, όπως λέγεται, όσες φορές επιχειρήθηκε να σκεπαστεί από τους χωριανούς, η σκεπή έπεφτε. Επίσης υπάρχει σε ένα σημείο του Ιερού, σε μια πέτρα, μια πατημασιά ποδιού, που η παράδοση λέει πως είναι η πατημασιά του Χριστού.
Την παραμονή της εορτής τελείται εσπερινός, από ώρα 6.30΄μ.μ., και το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία από ώρα 7.00΄-10.00΄ π.μ.
Γεράνι.
Γενί. Υπάγεται στην ενορία Γουλεδιανών.
Επισκοπή. Παλαιός ναός μέσα στο χωριό με ιστορικές ιερές εικόνες. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄μ.μ., τελείται εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00 π.μ., τελείται όρθρος και θεία λειτουργία.
Καπεδιανά. Δίκλιτος ναός, εξωκλήσι, χτισμένο τις αρχές του 20ού αιώνα πάνω στα ερείπια παλαιού ναού. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Φανούριο (27 Αυγούστου). Υπάγεται στην ενορία Χρωμοναστηρίου. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία. Μετά το τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Καρέ (εξωκλήσι).
Κάτω Βαλσαμόνερο (κοιμητηριακός ναός).
Κάτω Μαλάκι (υπάγεται στην ενορία Άνω Μαλακίου).
Κούμοι.
Μαρουλάς. Μονόκλιτος ναός του 1912.
Μούνδρος.
Πηγή. Ναός του 1900, ο οποίος, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής (1941-1944) χρησιμοποιήθηκε από τους Ναζί ως αποθήκη με νάρκες. Έκρηξη νάρκης την ώρα εκπαίδευσης Γερμανών στρατιωτών προκάλεσε το θάνατό τους, πράγμα που θεωρήθηκε συνέπεια του γεγονότος ότι οι συγκεκριμένοι ουρούσαν στον ιερό ναό.
Την παραμονή της εορτής, από ώρα 6.00΄ μ.μ., τελείται εσπερινός και ιερά παράκληση, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., όρθρος και θεία λειτουργία.
Πίκρι. Ναός του 19ου αιώνα, εντός του οικισμού, στην κορυφή του χωριού, στην περιοχή που ονομάζεται Πύργος. Αν και ανακατασκευασμένος κατά το μεγαλύτερο μέρος του τη δεκαετία του 1960, διασώζει ίχνη του αρχικού κτίσματος στον δυτικό και ανατολικό τοίχο. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο πανηγυρικός εσπερινός. Το πρωί της εορτής, από ώρα 6.45΄ π.μ., τελείται η ακολουθία του μεσονυκτικού, του όρθρου και της θείας λειτουργίας και στο τέλος η λιτανεία της ιεράς εικόνας της εορτής πέριξ του ναού.
Ρούστικα. Δίκλιτος βυζαντινός ναός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). Στην ίδια περιοχή βρίσκεται ο τρίκλιτος ναός του Πνευματικού Kέντρου «H θεία Mεταμόρφωσις» της Iεράς Mητροπόλεώς μας, που είναι αφιερωμένος στη Mεταμόρφωση του Σωτήρα, την Ύψωση του Tιμίου Σταυρού και τον Άγιο Σπυρίδωνα.
Σαϊτούρες (εξωκλήσι).
Σελλί. Βυζαντινός, εικονογραφημένος (κοιμητηριακός). Υπάγεται στην ενορία Γουλεδιανών.
Δήμου Μυλοποτάμου
Αγγελιανά (εξωκλήσι).
Αλφά (εξωκλήσι).
Δαμαβόλου. Μονόκλιτος ναός. Yπάρχει Eυαγγέλιο του 1793 και άλλα εκκλησιαστικά βιβλία του 19ου αιώνα.
Θεοδώρα (εξωκλήσι).
Μουρτζανά (εξωκλήσι, μετόχι του Παναγίου Tάφου).
Λιβάδια. Παλαιός δίκλιτος ναός. Tο άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Xαραλάμπη (10 Φεβρουαρίου). Tο τέμπλο είναι του 1894.
Πασσαλίτες. Ναός του 15ου αιώνα. Το τέμπλο είναι του 1865. Την παραμονή ώρα 7.00΄ μ.μ. τελείται Μέγας Εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., όρθρος και πανηγυρική θεία λειτουργία. Στο τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Σκουλούφια. Δίκλιτος ναός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Δημήτριο (26 Οκτωβρίου).
Χουμέρι. Εξωκλήσι σε ορεινή περιοχή, στην τοποθεσία Χαλέπα. Χτίστηκε ως ιδιωτικός ναός και στη συνέχεια δωρίθηκε στην ενορία Χουμερίου. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, ώρα 6.00΄ μ.μ., τελείται η ακολουθία της 9ης Ώρας και στη συνέχεια πανηγυρικός εσπερινός. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7. 00΄ π.μ., τελείται η ακολουθία της λιτής της εορτής, ο όρθρος και η θεία λειτουργία και λιτάνευση της ιεράς εικόνας της εορτής. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες, προσαρμοσμένο προς τη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου.
Του αγίου Μύρωνος Κρήτης (8 Αυγούστου). Πρόκειται για έναν από τους αρχαίους αγίους επισκόπους της Κρήτης, ο οποίος έζησε γύρω στον 3ο αιώνα μ.Χ. και έμεινε στην ιστορία για την ανεξικακία και τη φιλανθρωπία του. Θαυματουργός ενώ ακόμη ζούσε, συνεχίζει να θαυματουργεί ακόμη και σήμερα και ο κρητικός λαός τον τιμά με μεγάλη ευλάβεια. Γενέτειρά του ήταν το χωριό Ραύκος, που σήμερα ονομάζεται Άγιος Μύρων, στο νομό Ηρακλείου.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας, τη μνήμη του πανηγυρίζει το αφιερωμένο σε αυτόν κλίτος του ιερού ναού του αγίου Νεκταρίου, στην Παλιά Πόλη του Ρεθύμνου.
Των αγίων Αναργύρων Φωτίου και Ανικήτου (12 Αυγούστου). Ήταν ανάργυροι ιατροί από τη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας, τους οποίους ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός θανάτωσε βράζοντάς τους μέσα σε υπερθερμασμένο λουτρό, όταν ο άγιος Ανίκητος τον έλεγξε δημόσια για το μίσος του κατά των χριστιανών και, μετά τη σύλληψή του, ο άγιος Φώτιος, ανηψιός του Ανικήτου, συμπαραστάθηκε στον βασανιζόμενο θείο του.
Η μνήμη τους εορτάζεται στο ναό τους στο χωριό Αγιά του δήμου Μυλοποτάμου. Είναι εξωκλήσι, βυζαντινό, εικονογραφημένο (μετόχι του Παναγίου Tάφου).
Η Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες και πιο κοσμαγάπητες εορτές όλου του έτους. Για τον ενθουσιώδη παλλαϊκό εορτασμό της, ο οποίος γίνεται υπό ευνοϊκές καιρικές συνθήκες λόγω της εποχής, χαρακτηρίζεται «Πάσχα του καλοκαιριού».
Η εορτή τιμά την αναχώρηση της Υπεραγίας Θεοτόκου από την επίγεια ζωή, η οποία συνέβη στο χωριό Γεθσημανή, έξω από την Ιερουσαλήμ. Για το γεγονός μιλάει η αρχαία παράδοση της Εκκλησίας, η οποία αναφέρει επίσης ότι οι άγιοι απόστολοι και άλλες σημαντικές προσωπικότητες της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας μεταφέρθηκαν θαυματουργικά στο χώρο από τα πέρατα του κόσμου, όπου ευρίσκονταν, και τέλεσαν με τον πρέποντα σεβασμό την κηδεία της Θεοτόκου. Κατά τη μεταφορά του σεπτού σώματός της στον τάφο όμως, μια συντροφιά μεθυσμένων φανατικών Ιουδαίων, που μισούσαν τους χριστιανούς, επιτέθηκαν στην ιερή πομπή και ένας νέος, ονόματι Ιεφωνίας, έσπρωξε το φέρετρο για να γκρεμίσει το ιερό σκήνωμα. Αμέσως ένας άγγελος τού έκοψε τα χέρια, τα οποία όμως ο απόστολος Πέτρος αποκατέστησε στη θέση τους και ο πρώην φανατικός νεαρός μετανόησε και έγινε χριστιανός. Το στιγμιότυπο αυτό ενίοτε αποτυπώνεται στην εικονογραφία της εορτής.
Στην εικόνα της εορτής, επίσης, παριστάνεται ο Κύριος Ιησούς Χριστός να λαμβάνει στην αγκαλιά Του την πάναγνη ψυχή της Μητέρας Του, που εικονίζεται με μορφή βρέφους, η οποία συμβολίζει την αγνότητα και αθωότητά της.
Τρεις ημέρες μετά την κοίμησή της, η Θεοτόκος αναστήθηκε και ανελήφθη στους ουρανούς με το σώμα της, γι’ αυτό και ο τάφος της, στη Γεθσημανή, είναι κενός και δεν υπάρχουν λείψανα ή το σκήνωμα της Θεοτόκου. Κατά την ανάληψή της, η Θεοτόκος παρέδωσε τη ζώνη της στον άγιο απόστολο Θωμά, η οποία σήμερα φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους και χαρακτηρίζεται Αγία Ζώνη (βλ. παρακάτω, 31 Αυγούστου).
Η Κοίμηση της Θεοτόκου εορτάζεται με λαμπρότητα σε όλες τις ενορίες και τις ιερές μονές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά ιδιαίτερα πανηγυρίζεται στον ιερό προσκυνηματικό ναό Παναγίας Χαρακιανής (δηλαδή Παναγίας των Βράχων, μετόχι της Ιεράς Μονής Ατάλης, στην εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου, 38 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου, μετά το Μπαλή), στον ιερό ναό Παναγίας Χαλεβή (μετόχι της Ιεράς Μονής Αγίας Ειρήνης, νότια του Ρεθύμνου, στο δρόμο προς Μύλους) και στους φερώνυμους ναούς στην ενορία Μασταμπά της πόλης του Ρεθύμνου και στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Άγιος Κωνσταντίνος. Παρεκκλήσι με πέτρινο κωδωνοστάσιο του 1902.
Αμπελάκι (υπάγεται στην ενορία Καρές).
Άνω Βαλσαμόνερο.
Αργυρούπολη (ναός με αγιογραφίες).
Αρμένοι (εξωκλήσι).
Ατσιπόπουλο.
Βελονάδος. Υπάγεται στην ενορία Μούνδρους.
Γάλλος. Μονόκλιτος ναός του 19ου αιώνα, στον οποίο σώζονται και δύο Eυαγγέλια της ίδιας. Είναι ο παλαιός καθεδρικός ναός του χωριού. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.30΄ μ.μ., τελείται εσπερινός και ψάλλονται τα Εγκώμια προς την Παναγία (Επιτάφιος Θρήνος), ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται όρθρος και θεία λειτουργία.
Γεράνι (ο παραθαλάσσιος ναός της Παναγίας Καμαριανής, κάτω από τη γέφυρα, στην εθνική οδό Ρεθύμνου – Χανίων),
Γωνιά (εξωκλήσι).
Επισκοπή. Παλαιός καθεδρικός ναός, που ανάγεται στην εποχή της Ενετοκρατίας. Σώζεται εικόνα του 19ου αιώνα. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄μ.μ., τελείται εσπερινός και ψάλλονται τα Εγκώμια προς την Παναγία και γίνεται περιφορά του Επιταφίου της Θεοτόκου (λιτανεία) στους δρόμους του χωριού. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00 π.μ., τελείται όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά το κέρασμα της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Καρωτή. Μονόκλιτος ναός του 1884. Yπάρχουν εικόνες του μεγάλου Ρεθύμνιου αγιογράφου του 19ου αιώνα Aντωνίου Bεβελάκη.
Κούμοι.
Κυριάννα. Δίκλιτος ναός του 11ου αι. Το τέμπλο είναι του 1776. Tο νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στην Aγία Παρασκευή (26 Ιουλίου).
Μισίρια (προάστιο του Ρεθύμνου). Ιδιωτικός ναός στο χώρο του ξενοδοχείου «Creta Palace», που έχει παραχωρηθεί στην ενορία Μισιρίων. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας από τη διεύθυνση του ξενοδοχείου προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Μούνδρος.
Παλαίλιμνος. Υπάγεται στην ενορία Καλονύκτη.
Πηγή. Ο ναός είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου), όμως, κατά παλαιό έθιμο του χωριού, πανηγυρίζει κατά την εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Πρόκειται για ναός του 1900, που ονομάζεται από το λαό Παναγία Χαμαριανή. Ήταν ο παλαιός καθεδρικός ναός της ενορίας. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε εκεί κρυφό σχολειό (δηλαδή γίνονταν μαθήματα στα παιδιά κρυφά από τους Τούρκους κατακτητές, πράγμα που συνέβαινε σε πολλά μέρη της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας). Την παραμονή της εορτής από ώρα 6.00΄ μ.μ. τελείται εσπερινός και ιερά παράκληση, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ. όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Πίκρι (Παναγία Λαγουδιανή). Καμαροσκέπαστος ναός (εξωκλήσι) σε πλαγιά βουνού στην περιοχή που ονομάζεται Λαγουδιανά. που ανάγεται στην περίοδο της Ενετοκρατίας, αν και προσφάτως ανακαινίστηκε εξωτερικά. Η εγχάρακτη επιγραφή που έχει εντοιχιστεί στο οξυκόρυφο ανακουφιστικό τόξο είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της κατεστραμμένη, αλλά διαβάζεται η χρονολογία 1882, που αντιστοιχεί προφανώς σε εργασίες αναστήλωσης του ναού, οι οποίες διακρίνονται ακόμη και σήμερα. Λίγο πιο κάτω από το ναό βρίσκονται σε εμφανες σημείο νερόμυλοι, που δηλώνουν την παρουσία βυζαντινού οικισμού, που υπαγόταν στην εξουσία του βυζαντινού άρχοντα Λαουδάτου, απ’ όπου παίρνει την ονομασία της η περιοχή Λαγουδιανά. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται ο πανηγυρικός εσπερινός μαζί με τον παρακλητικό κανόνα προς τιμήν της Θεοτόκου. Το πρωί της εορτής, από ώρα 6.45΄ π.μ., τελείται η ακολουθία του μεσονυκτικού, του όρθρου και της θείας λειτουργίας και στο τέλος η λιτανεία της ιεράς εικόνας της εορτής πέριξ του ναού. Μετά τη θεία λειτουργία προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Ρουσσοσπίτι. Η εορτή τιμάται στον ιερό ναό Εισοδίων της Θεοτόκου (ο οποίος πανηγυρίζει κυρίως 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου), παρεκλήσι του 13ου αιώνα εντός του οικισμού, στο οποίο διασώζεται τμήμα με τοιχογραφίες. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο πανηγυρικός εσπερινός μαζί με τον παρακλητικό κανόνα προς τιμήν της Θεοτόκου. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά τη θεία λειτουργία η ενορία, σε συνεργασία με τον πολιτιστικό σύλλογο του χωριού προσφέρει κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Ρούστικα. Δίκλιτος βυζαντινός ναός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στη Mεταμόρφωση του Σωτήρα (6 Αυγούστου). Στην ίδια περιοχή βρίσκεται παρεκκλήσι της ιεράς μονής Προφήτη Hλία αφιερωμένο στην Kοίμηση της Θεοτόκου.
Χαμαλεύρι. Δίκλιτος ναός του 1951. Tο νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Xαραλάμπη (10 Φεβρουαρίου).
Δήμου Μυλοποτάμου
Αγιά. Δίκλιτος ναός. Tο άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο (6 Δεκεμβρίου). Aνακαινίστηκε το 1922. Στο παράθυρο του ιερού του νότιου κλίτους, που προέρχεται, πιθανότατα, από παλαιότερο ναό, υπάρχει χρονολογία 12 Σεπτ. 1875.
Άγιος Ιωάννης. Βυζαντινός ναός, εικονογραφημένος.
Αΐμονας.
Αλφά (κοιμητηριακός ναός).
Άνω Τριπόδος. Υπάγεται στην ενορία Λαγκάς.
Βενί. Βυζαντινός ναός με τοιχογραφίες στο συνοικισμό Kατεριανά.
Γαράζο. Δίκλιτος ναός, το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Χαράλαμπο (10 Φεβρουαρίου). Tο κωδωνοστάσιο φέρει χρονολογία 1885. Tο τέμπλο είναι του 1869 και στο κλίτος του αγίου Xαραλάμπους του 1901.
Δαφνέδες. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 6.30΄μ.μ., τελείται εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.30΄ π.μ., όρθρος, θεία λειτουργία και λιτανεία της ιεράς εικόνας της Θεοτόκου. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα από τους ενορίτες στους συμμετέχοντες.
Δοξαρό. Δίκλιτος ναός. Tο τέμπλο είναι του 1869. Tο άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο (10 Φεβρουαρίου).
Ελεύθερνα. Μονόκλιτος ναός· υπάρχει μικρή εικόνα του Eυαγγελισμού του 1823.
Εξάντης. Κοιμητηριακός ναός. Το τέμπλο είναι του 1780.
Έρφοι.
Θεοδώρα.
Κάλυβος.
Κράνα. Μονόκλιτος ναός· υπάρχουν εικόνες, ιερά βιβλία, σκεύη, άμφια, καλύμματα του 19ου αιώνα.
Κρυονέρι (Ασσύρωτοι). Μονόκλιτος ναός του 1810. Yπάρχει φορητή εικόνα του Xριστού με χρονολογία 1670.
Μαργαρίτες. Δίκλιτος ναός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Φανούριο (27 Αυγούστου). Tο τέμπλο είναι του 1869 και στο κλίτος του αγίου Φανουρίου του 1863.
Σίσες. Το τέμπλο του ναού χρονολογείται στο 1905.
Δήμος Ανωγείων
Ανώγεια. Μονόκλιτος ναός του 1910, χτισμένος στη θέση παλαιότερου.
Του αγίου μάρτυρος Αλκιβιάδη (16 Αυγούστου). Είναι άγιος των πρώτων χριστιανικών αιώνων, τον οποίο συνέλαβαν οι ρωμαϊκές αρχές και τον έκαψαν ζωντανό για τη χριστιανική πίστη του. Η μνήμη του τιμάται στο ναό του στα Ανώγεια (δήμος Ανωγείων).
Του αγίου Ευτυχίου του Κρητός, επισκόπου Γορτύνης (17 Αυγούστου). Ο άγιος έζησε κατά τα σκοτεινά χρόνια της Αραβοκρατίας στην Κρήτη (826-961 μ.Χ.) και διετέλεσε επίσκοπος Γορτύνης, στο νομό Ηρακλείου. Μαζί με τα αδέλφια του, τους αγίους Ευτυχιανό και Κασσιανή, ασκήτεψαν στα Αστερούσια όρη, στην περιοχή όπου πολύ αργότερα ιδρύθηκε η Ιερά Μονή Παναγίας της Οδηγήτριας (περιοχή με μεγάλη και ισχυρή παράδοση αγίων ασκητών, ακόμη και μέχρι τον 20ό αιώνα), καθώς και στο όρος Ράξος, απ’ όπου ασκούσε και τα επισκοπικά του καθήκοντα λόγω των διωγμών των χριστιανών από τους Άραβες κατακτητές.
Μετά το μαρτύριο του αδελφού του, τον έθαψε στην περιοχή και στον ίδιο τάφο, κατά την επιθυμία του, ετάφη και ο ίδιος αργότερα, όταν κοιμήθηκε ειρηνικά. Αργότερα, οι δύο άγιοι αποκάλυψαν τον τάφο και τα ιερά λείψανά τους στον άγιο Ιωάννη τον Ξένο, το μεγάλο ιεραπόστολο της Κρήτης του 10ου αιώνα μ.Χ. και κτήτορα πολλών ιερών μονών και ναών. Εκείνος οικοδόμησε και τον πρώτο, ιστορικό ναό τους στην Ιερά Μητρόπολη Γορτύνης. Η αδελφή τους, η αγία Κασσιανή, ασκήτεψε σε απόκρημνο σπήλαιο και τα ιερά λείψανά της δεν έχουν βρεθεί.
Στην Κρήτη οι τρεις άγιοι χαρακτηρίζονται όλοι μαζί με το όνομα «οι άγιοι Ευτυχιανοί».
Στην Ιερά Μητρόπολή μας, η μνήμη του αγίου Ευτυχίου τιμάται στο εξωκλήσι του στο Χρωμοναστήρι του δήμου Ρεθύμνου. Πρόκειται για ναό του 11ου αιώνα, θεμελιωμένο πάνω σε παλαιοχριστιανικά κτίσματα. Είναι συνεπτυγμένος οκτάστηλος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο, μοναστικός στην Κρήτη και σπάνιος στην υπόλοιπη Ελλάδα. Βρίσκεται στην τοποθεσία Περδίκι Μετόχι, στη δυτική πλευρά του ρέματος Ρέχτρα, περίπου 2 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του χωριού.
Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία. Μετά το τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Του αγίου νεομάρτυρος Ματθαίου από το Γερακάρι (18 Αυγούστου). Ήταν γιος του ιερέα του Γερακαρίου, κρυπτοχριστιανός, δηλαδή φαινομενικά εξισλαμισμένος, που κρυφά όμως παρέμενε χριστιανός. Είχε παντρευτεί την κόρη του «κασάπμαση», δηλ. του επικεφαλής των κρεοπωλών του τουρκοκρατούμενου Ρεθύμνου, και θανατώθηκε από τους Τούρκους μετά από προδοσία της συζύγου του, σε ηλικία περίπου 27-30 ετών, το 1697 ή το 1700, μόλις 50 χρόνια περίπου από την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους, που έγινε το 1646.
Η τοποθεσία της ταφής του στο Γερακάρι διασώθηκε στην τοπική παράδοση, με την ονομασία «του Μαθιού το μνήμα». Η δικαστική απόφαση της εκτέλεσής του από τους Τούρκους εντοπίζεται στο σπουδαίο βιβλίο «Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης, 17ος – 18ος αιώνας», που εκδόθηκε από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου το 1995 με επιμέλεια του τότε διευθυντή της κ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου.
Το 2016 ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών Ρεθύμνου «Σύνπολις» τον ανακήρυξε προστάτη άγιό του και η μνήμη του εορτάστηκε πανηγυρικά στον ιερό ναό Κυρίας των Αγγέλων στην Παλαιά Πόλη του Ρεθύμνου. Παρόμοια η μνήμη του αναμένεται να τιμάται κάθε χρόνο στο Ρέθυμνο, όπου μαρτύρησε, όπως τιμάται και στον τόπο καταγωγής του, το Γερακάρι.
Του αγίου Αθανασίου, πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, του Πατελάρου (21 Αυγούστου). Ο άγιος Αθανάσιος Πατελάρος καταγόταν από το χωριό Αξός Μυλοποτάμου Ρεθύμνης και, αφού αρχικά μόνασε στο Άγιο Όρος, διετέλεσε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης τα έτη 1631-34 και στη συνέχεια πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως για μικρά χρονικά διαστήματα το 1634 και το 1652 μ.Χ., κατά την ταραγμένη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Χάνοντας το αξίωμά του, επέστρεψε στο Άγιο Όρος και στη συνέχεια περιπλανήθηκε στα τουρκοκρατούμενα Βαλκάνια και κοιμήθηκε το 1654 μ.Χ. στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος του Λούμπνι, στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, όπου ενταφιάστηκε καθήμενος, κατά το τυπικό της Ανατολικής Εκκλησίας. Ήταν λόγιος, ποιητής, συγγραφέας και μεταφραστής. Ο τάφος του ήταν πηγή αγιάσματος και ιαμάτων, ενώ το 1662 έγινε ανακομιδή των λειψάνων του και το σώμα του ανακαλύφθηκε άφθαρτο. Η Ρωσική Εκκλησία (στην οποία υπάγεται η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας) αναγνώρισε την αγιότητά του το ίδιο έτος και ο λαός της Ουκρανίας τον τιμά ιδιαίτερα, χαρακτηρίζοντάς τον «ο Καθήμενος», λόγω της στάσης, στην οποία ακόμη και σήμερα φυλάσσεται το ιερό σκήνωμά του.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας η μνήμη του πανηγυρίζεται με λαμπρότητα στο ναό του, στον τόπο καταγωγής του, το χωριό Αξός του δήμου Μυλοποτάμου.
Του αγίου ιερομάρτυρος και ισαποστόλου Κοσμά του Αιτωλού (24 Αυγούστου).
Άγιος μοναχός, με μεγάλη μόρφωση, που μόναζε στο Άγιο Όρος το 18ο αιώνα. Θλιβόμενος για την άσχημη πνευματική και κοινωνική κατάσταση των υπόδουλων χριστιανών, πήρε ευλογία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη (δηλ. τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως) και άρχισε ιεραποστολικές περιοδείες στην περιοχή της δυτικής Ελλάδας, στα Επτάνησα και στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας. Η κοινωνική και πνευματική προσφορά του ήταν τεράστια. Με τις παροτρύνσεις του ιδρύθηκαν εκατοντάδες σχολεία, έγιναν νέες καλλιέργειες, εχθροί συμφιλιώθηκαν, αλλά και συγκεντρώθηκαν χρήματα και πολλές σκλάβες εξαγοράστηκαν και ελευθερώθηκαν από τα χαρέμια των αγάδων.
Ο άγιος ήταν θαυματουργός ενώ ακόμη ζούσε και τον σέβονταν ακόμη και οι μουσουλμάνοι. Τελικά, οι τουρκικές αρχές τον χαρακτήρισαν επαναστάτη και τον απαγχόνισαν το 1779.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας, η μνήμη του τιμάται στο παρεκκλήσι του εντός της Ιεράς Μονής Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας, ανατολικά της πόλης του Ρεθύμνου (πάνω από τον οικισμό Τσεσμές).
Η μετακομιδή του ιερού λειψάνου του αγίου Διονυσίου του Νέου, του εν Ζακύνθω, από τη Μονή Στροφάδων στη Ζάκυνθο (24 Αυγούστου). Ενάρετος, σεμνός και μορφωμένος ιερομόναχος του 16ου αιώνα από το νησί της Ζακύνθου (που ανήκει στα Επτάνησα, στο Ιόνιο Πέλαγος), ο οποίος χειροτονήθηκε επίσκοπος του νησιού Αίγινα το 1577 (εποχή Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, Ενετοκρατίας στα Επτάνησα). Ως επίσκοπος έγινε διάσημος για τη σοφία και την καλοσύνη του, όμως παρέμεινε ταπεινός και σεμνός. Ασθένησε όμως από τους πολλούς κόπους και παραιτήθηκε. Γύρισε στη Ζάκυνθο, όπου για λίγο διετέλεσε προσωρινός επίσκοπος, ενώ κατόπιν αποσύρθηκε στην Ιερά Μονή της Θεοτόκου της Αναφωνητρίας, όπου ασκήτευε και με αγάπη κήρυττε και βοηθούσε τους κατοίκους του νησιού.
Κορυφαία στιγμή στη ζωή του θεωρείται η νύχτα, κατά την οποία ο δολοφόνος του αδελφού του αγίου κατέφυγε στη Μονή, διωκόμενος, και ζήτησε καταφύγιο, χωρίς να γνωρίζει ότι ο ταπεινός ιερέας που είχε μπροστά του ήταν ο αδελφός του θύματός του. Ο άγιος, αν και πληροφορήθηκε από τον φυγά τι είχε κάνει, τον έκρυψε και τον φυγάδευσε, αποτρέποντας ένα ακόμη έγκλημα (τα αντίποινα της οικογένειάς του) και δίνοντάς του τη δυνατότητα να μετανοήσει.
Ο άγιος κοιμήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1622. Τάφηκε στην Ιερά Μονή Στροφάδων (ζεύγος μικρών νησιών σε μικρή απόσταση από τη Ζάκυνθο) και κατά την εκταφή το λείψανό του βγήκε ευωδιαστό και αδιάφθορο. Η αγιότητά του αναγνωρίσθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1703, αλλά στο νησί, λόγω της ζωής του, αλλά και του άφθαρτου λειψάνου του ετιμάτο ως άγιος αρκετά νωρίτερα.
Στις 24 Αύγούστου του 1717 το ιερό λείψανο μεταφέρθηκε στη Ζάκυνθο για να προστατευθεί από τους πειρατές και το 1764 εναποτέθηκε οριστικά στην Ιερά Μονή του, που έχτισαν προς τιμήν του oι Μοναχοί των Στροφάδων.
Η εορτή πανηγυρίζεται στον αφιερωμένο στον άγιο Διονύσιο ιδιωτικό ναό, στην πόλη του Ρεθύμνου, δίπλα στο ξενοδοχείο Ιβίσκος (όρια περιοχής Κόρακα Καμάρα και Περιβολίων). Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας η διεύθυνση του ξενοδοχείο προσφέρει κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Του αγίου αποστόλου Τίτου, πρώτου επισκόπου Κρήτης (25 Αυγούστου). Ο άγιος Τίτος ήταν μαθητής του αγίου αποστόλου Παύλου, ο οποίος τον χειροτόνησε πρώτο επίσκοπο Κρήτης και απεύθυνε σ’ αυτόν την προς Τίτον επιστολή, που βρίσκεται μέσα στην Καινή Διαθήκη. Ο ορθόδοξος κρητικός λαός πάντα αγαπά ιδιαίτερα τον άγιό του και πανηγυρίζει τη μνήμη του. Μάλιστα, ένα από τα σημαντικότερα χριστιανικά μνημεία της Κρήτης, η βασιλική του αγίου Τίτου, στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας (νομός Ηρακλείου), είναι αφιερωμένο σε αυτόν.
Στην πόλη του Ρεθύμνου, πανηγυρίζει ο ιερός ναός του αγίου στο χώρο του Γηροκομείου Ρεθύμνου, στο προάστιο Μισίρια.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας, επίσης, η μνήμη του τιμάται στους ιερούς ναούς του στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνης
Άγιος Κωνσταντίνος.
Αργυρούπολη (εξωκλήσι).
Σελλί. Υπάγεται στην ενορία Γουλεδιανών.
Δήμου Μυλοποτάμου
Πρίνος.
Του αγίου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου (27 Αυγούστου). Ρωμαίος στρατιώτης που θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια για τη χριστιανική πίστη του, την εποχή των αρχαίων διωγμών των χριστιανών από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Δεν ξέρουμε λεπτομέρειες για τη ζωή του, πέρα από τον τρόπο του μαρτυρίου του. Ήταν άγνωστος μέχρι τον 14ο αιώνα, που ανακαλύφθηκε εικόνα με τα μαρτύριά του σε κάποιον ερειπωμένο ναό της Ρόδου. Γι’ αυτό, ορισμένοι πιστεύουν ότι δεν είναι πραγματικό ιστορικό πρόσωπο. Όμως τα θαύματά του είναι αναρίθμητα, κυρίως σε ζητήματα εύρεσης απολεσθέντων αντικειμένων (εύρεση, που συχνά γίνεται υπό συνθήκες εξαιρετικά απίθανες), συνεπώς η ιστορική ύπαρξη του αγίου πρέπει να θεωρηθεί αδιαμφισβήτητη.
Στην Κρήτη ο άγιος είναι ιδιαίτερα κοσμαγάπητος και τιμάται από την αρχή της ανακάλυψής του, λόγω της παρέμβασής του (με εμφανίσεις του) για την απελευθέρωση τριών Κρητών ιερέων, που ήταν αιχμάλωτοι των Τούρκων στη Ρόδο. Έτσι, στην Κρήτη υπάρχουν πολλοί ναοί αφιερωμένοι σ’ αυτόν. Κατά τον εορτασμό του οι χριστιανοί συνηθίζουν να παρασκευάζουν τη λεγόμενη «φανουρόπιτα», ένα κέικ αφιερωμένο στον άγιο, το οποίο, μετά τη θεία λειτουργία, ευλογείται από τον ιερέα και προσφέρεται στο λαό ως ευλογία. Στις πανηγύρεις του αγίου κατά κανόνα προσφέρονται δεκάδες φανουρόπιτες, φτιαγμένες με ποικίλες συνταγές.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας ο άγιος εορτάζεται στο αφιερωμένο σ’ αυτόν κλίτος του ιερού ναού Παναγίας Ελευθερώτριας Άνω Καλλιθέας (στην πόλη του Ρεθύμνου) και στους φερώνυμους ναούς στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Άγιος Κωνσταντίνος (εξωκλήσι).
Ατσιπόπουλο.
Καπεδιανά. Δίκλιτος ναός, εξωκλήσι, στην τοποθεσία Σωτήρας Χριστός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Χριστού (6 Αυγούστου) και είναι χτισμένο τις αρχές του 20ού αιώνα πάνω στα ερείπια παλαιού ναού. Το κλίτος το αφιερωμένο στον άγιο Φανούριο είναι σύγχρονο (1998). Υπάγεται στην ενορία Χρωμοναστηρίου. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός και ψάλλεται η παράκληση προς τον άγιο Φανούριο. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7. 00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία. Μετά το τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Κάστελλος (υπάγεται στην ενορία Σωματά).
Μισίρια (προάστιο του Ρεθύμνου). Ιδιωτικός ναός.
Φραντζεσκιανά Μετόχια (εξωκλήσι).
Δήμου Μυλοποτάμου
Αχλαδές (εξωκλήσι).
Καλαμάς. Ναός του 19ου αιώνα, ευρισκόμενος σε φαράγγι κοντά στον οικισμό. Υπάγεται στην ενορία Πασσαλιτών. Την παραμονή ώρα 6.00΄ μ.μ. τελείται Μέγας Εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., όρθρος και πανηγυρική θεία λειτουργία. Στο τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Κρυονέρι (Ασσύρωτοι).
Μαργαρίτες. Δίκλιτος ναός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). Το τέμπλο είναι του 1863 και στο κλίτος της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του 1869.
Ορθές. Δίκλιτος ναός του 19ου αιώνα. Το βόρειο κλίτος (1861) είναι αφιερωμένο στα Eισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου). Το τέμπλο είναι του 1870.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, αυτός είναι ο πρώτος ναός που οικοδομήθηκε στην Κρήτη προς τιμήν του αγίου Φανουρίου. Χτίστηκε από τους τρεις Κρήτες ιερείς που απελευθερώθηκαν με παρέμβαση του αγίου στη Ρόδο. Ο σημερινός ναός θεωρείται ότι χτίστηκε στα ερείπια εκείνου του παλαιού λιθόχτιστου ναού και αποτελεί αντίγραφο, εκτός του καμπαναριού, του καθολικού (κεντρικού ναού) της Ιεράς Μονής Αρκαδίου. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός και ψάλλεται η παράκληση προς τον άγιο Φανούριο. Το πρωί της εορτής, από ώρα 7. 00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία.
Της αποτομής της τιμίας κεφαλής του αγίου προφήτου, προδρόμου και βαπτιστού Ιωάννου (29 Αυγούστου). Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά ιδιαίτερα τον αποκεφαλισμό του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, με την εορτή της αποτομής της τιμίας κεφαλής του, κατά την οποία οι χριστιανοί νηστεύουν ακόμη και το λάδι (εκτός αν πέσει ημέρα Σάββατο ή Κυριακή). Πρόκειται για μια από τις πιο σεβαστές για τον ορθόδοξο λαό μας εορτές του έτους. Στην Κρήτη ονομάζεται εορτή του αγίου Ιωάννη τουΡιγολόγου και ο λαός πίστευε ότι, όποιος δεν τηρεί τη νηστεία της ημέρας παθαίνει ρίγο, δηλαδή υψηλό πυρετό. Και οι ναοί που τιμώνται στη συγκεκριμένη εορτή συχνά ονομάζονταν (και κάποιοι ακόμη ονομάζονται) Άγιος Ιωάννης ο Ριγολόγος.
Ιδιαίτερα τιμάται στις Ιερές Μονές:
Τιμίου Προδρόμου Ατάλης – Μπαλή, στην εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου, κοντά στο χωριό Μπαλή του δήμου Μυλοποτάμου.
Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Κουμπέ (δυτική έξοδος της πόλης του Ρεθύμνου). Εορτάζει το αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη κλίτος του δίκλιτου καθολικού (κεντρικού ναού) της μονής. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος (6 Αυγούστου).
Εορτάζεται επίσης στους φερώνυμους ναούς στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Άδελε.
Αμνάτος. Δίκλιτος ναός του 1973, οικοδομημένος στη θέση πολύ παλαιού χριστιανικού ναού, κατά την παράδοση καθεδρικού ναού της αρχαίας επισκοπής Αρίου. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο (6 Δεκεμβρίου). Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο πανηγυρικός εσπερινός μαζί με τον παρακλητικό κανόνα προς τιμήν του αγίου. Το πρωί της εορτής, από ώρα 6.45΄ π.μ., τελείται η ακολουθία του μεσονυκτικού, του όρθρου και της θείας λειτουργίας και στο τέλος η λιτανεία της ιεράς εικόνας του αγίου πέριξ του ναού. Μετά τη θεία λειτουργία προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Αρχοντική. Παλαιός ναός, περίπου του 18ου αιώνα.Κατά την ημέρα της εορτήςτιμάται η μνήμη των κατοίκων του χωριού, που κατεσφάγησαν από τους Οθωμανούς Τούρκους την ημέρα της εορτής του αγίου, στις 29 Αυγούστου 1829. Η σφαγή έγινε κατά την ώρα της θείας λειτουργίας και σφαγιάστηκαν όλοι οι τότε κάτοικοι του χωριού, μαζί με τον ιερέα π. Αστρινό Ντιλή. Το χωριό τότε ονομαζόταν Αρκούδαινα, όνομα σχετικό με τη λέξη Αρκούδα (bear), για την εξήγηση του οποίου υπάρχουν διάφορες εκδοχές (π.χ. ότι στην αρχαιότητα υπήρχε εκεί ναός της Αρτέμιδος, που χαρακτηριζόταν Άρκτος (αρκούδα) ως προστάτισσα των βρεφών, ή ότι την εποχή της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι βασάνισαν φρικτά μια αρχόντισσα που ζούσε στην περιοχή και την κατάντησαν όμοια με αρκούδα).
Την παραμονή της εορτής τελείται εσπερινός, από ώρα 7.00΄μ.μ., και το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία από ώρα 7.00΄-10.00΄ π.μ. Την ίδια μέρα βραβεύονται μαθητές και αθλητές από το χωριό που διακρίθηκαν.
Καρέ (εξωκλήσι).
Κάστελλος (υπάγεται στη ενορία Σωματά).
Κάτω Βαλσαμόνερο (εξωκλήσι). Υπάγεται στην ενορία Φραντζεσκιανών Μετοχίων.
Μισίρια (ανατολικό προάστιο της πόλης του Ρεθύμνου). Εξωκλήσι στα ανατολικά όρια των Μισιρίων, δίπλα στη γέφυρα του Πλατανιά. Χτίστηκε περίπου το 1700, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με την παράδοση, εκτός από τους Έλληνες τιμόταν και από τους Τούρκους, οι οποίοι θεραπεύονταν από τα ρίγη και τον πυρετό, που την εποχή εκείνη βρίσκονταν σε έξαρση εξαιτίας των ελών που υπήρχαν στην περιοχή (*). Το βράδυ της παραμονής της εορτής τελείται εσπερινός και ιερά παράκληση, ενώ το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά τη θεία λειτουργία προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Πηγή. Σύγχρονος ναός που ανοικοδομήθηκε στη θέση παλαιού. Βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο, προς την κατεύθυνση της Ιεράς Μονής Αρκαδίου. Την παραμονή της εορτής από ώρα 6.00΄ μ.μ. τελείται εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ. όρθρος και θεία λειτουργία.
Χρωμοναστήρι. Δίκλιτος ναός της περιόδου της Ενετοκρατίας με ανακατασκευή τμήματός του, πιθανόν το 19ο αιώνα. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Παντελεημονα (27 Ιουλίου). Μέσα στο ναό υπάρχει προθήκη, όπου φυλάσσονται ιερατικά άμφια, αντικείμενα της θείας λατρείας και εκκλησιαστικά βιβλία. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία.
Δήμου Μυλοποτάμου
Αβδελά (υπάγεται στην ενορία Αγίου Μάμαντος).
Αλεξάνδρου Χάνι (κοιμητηριακός ναός)· το τέμπλο φέρει χρονολογία 1842. Υπάγεται στην ενορία Αγγελιανών.
Αΐμονας (εξωκλήσι).
Γαρίπας. Κοιμητηριακός ναός. Υπάγεται στην ενορία Κεραμωτών.
Επισκοπή (υπάγεται στην ενορία Δαφνέδων). Ναός του 1912. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.30΄ π.μ., όρθρος, θεία λειτουργία και λιτανεία της ιεράς εικόνας του αγίου. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες από ενορίτη, που είναι και δωρητής της ανακαίνισης του ιερού ναού.
Σίσες.
Χώνος (εξωκλήσι).
Δήμος Ανωγείων
Ανώγεια. Δίκλιτος ναός με πολύ παλαιό τέμπλο. Tο νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Eυαγγελισμό της Θεοτόκου (25 Μαρτίου) και έχει τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.
(*) Νίκου Δερεδάκη, «Ναοί της περιοχής Περιβολίων και Μισιρίων», http://deredakis.blogspot.gr/2010/01/blog-post.html.
Του αγίου Αλεξάνδρου, αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως (30 Αυγούστου). Ο άγιος Αλέξανδρος, άνδρας σοφός και ενάρετος, σε ηλικία 70 ετών, επιλέχθηκε από τον γηραιό αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως άγιο Μητροφάνη για να τον εκπροσωπήσει στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, το 325 μ.Χ., η οποία καταδίκασε την αίρεση του αρειανισμού και συνέταξε την αρχική μορφή του Συμβόλου της Πίστεως. Μετά τη σύνοδο, ο άγιος, παρά το γήρας του, περιόδευσε σχεδόν σε όλη την έκταση της ηπειρωτικής Ελλάδας, για να πληροφορήσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς σχετικά με τις αποφάσεις και τη διδασκαλία της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας του, κοιμήθηκε ο άγιος Μητροφάνης, έχοντας ορίσει διάδοχό του τον άγιο Αλέξανδρο. Ο άγιος διοίκησε με σοφία και αγάπη την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης σε δύσκολες εποχές, λόγω της συνεχιζόμενης έντασης με τον αρειανισμό, και κοιμήθηκε ειρηνικά το 337 μ.Χ.
Συνεορτάζεται με τους αγίους πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Παύλο το Νέο (7ος ή 8ος αι. μ.Χ.) και Ιωάννη Ξιφιλίνο (11ος αι. μ.Χ.).
Στην Ιερά Μητρόπολή μας η μνήμη του τιμάται στους ναούς του:
στο προάστιο Περιβόλια του Ρεθύμνου (αφιερωμένο σε αυτόν κλίτος του κεντρικού ναού των αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού). Μετά τη θεία λειτουργία προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Στους οικισμούς Αλεξάνδρου Χάνι και Μουρτζανά του δήμου Μυλοποτάμου.
Η κατάθεσις της Τιμίας Ζώνης της Υπεραγίας Θεοτόκου στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους (31 Αυγούστου). Με την εορτή της Αγίας Ζώνης κλείνει ο Αύγουστος, ο μήνας που θεωρείται αφιερωμένος στην Παναγία (λόγω του εορτασμού της Κοιμήσεώς της, που καταλαμβάνει το διάστημα από 1 Αυγούστου έως 23 Αυγούστου, που τελείται η απόδοση της εορτής) και χαρακτηρίζεται «μήνας της Παναγιάς».
Όπως αναφέραμε προηγουμένως (βλ. τα σχετικά με την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου), η Υπεραγία Θεοτόκος, κατά την ανάληψή της στους ουρανούς, παρέδωσε τη ζώνη της στον άγιο απόστολο Θωμά. Η ζώνη αυτή, η οποία χαρακτηρίζεται Αγία Ζώνη, γνώρισε μια περιπετειώδη ιστορική διαδρομή κατά τη βυζαντινή περίοδο και παραδόθηκε από τον ηγεμόνα της Σερβίας άγιο Λάζαρο (1371-1389) ή, κατά άλλη πληροφορία, από το Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό (1341-1354), στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, όπου φυλάσσεται ώς σήμερα.
Τα θαύματα της Θεοτόκου, μέσω της Αγίας Ζώνης, είναι πάρα πολλά σε ολόκληρη την Ελλάδα (και όχι μόνον).
Εδώ ναός αφιερωμένος σε αυτή την εορτή βρίσκεται στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Αρχοντική. Ιδιωτικός ναός έξω από το χωριό, στην κατεύθυνση προς Κούφη. Πρόκειται για εξωκλήσι του 18ου αιώνα, που οικοδομήθηκε από τον Κάρολο Αντριόλι, ορθόδοξο χριστιανό ενετικής καταγωγής, κάτοικο της δυτικής Κρήτης (Ρέθυμνο και Χανιά). Ο ναός ονομάζεται ναός του Αγίου Γεωργίου Αντριόλι, επειδή αρχικά ετιμάτο στο όνομα του αγίου Γεωργίου.
Την παραμονή της εορτής τελείται εσπερινός, από ώρα 7.00΄μ.μ., και το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία από ώρα 7.00΄-10.00΄ π.μ. Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας προσφέρεται παραδοσιακό κρητικό γεύμα στους συμμετέχοντες.
Ατσιπόπουλο.
Δήμου Μυλοποτάμου
Ρουμελή. Δίκλιτος ναός. Tο άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Xαράλαμπο (10 Φεβρουαρίου)· υπάρχουν δύο παλαιά τέμπλα, ένα ξύλινο και ένα πέτρινο (1819), με εικόνες δωρεά του τσάρου Aλεξάνδρου A΄ της Pωσίας (1872).